Powaga rzeczy osądzonej w procesie o świadczenie okresowe za kolejny okres wymagalności

Z powagi rzeczy osądzonej korzystają te zdarzenia prawne, odnoszące się do zasady odpowiedzialności pozwanego, w jakim były one przedmiotem rozstrzygnięcia w prawomocnym wyroku wydanym w procesie między tymi samymi stronami, o świadczenie należne za wcześniejsze okresy wymagalności – tak wynika z Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2018 r., sygn. akt: III CZP 3/18.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku, rozpoznając apelację strony pozwanej powziął wątpliwości. W  związku z tym skierował do Sądu Najwyższego zagadnienie prawne o następującej treści: „Czy z prawomocności materialnej (powagi rzeczy osądzonej) wyroku zasądzającego na rzecz powoda część świadczenia z danego stosunku prawnego korzysta rozstrzygnięcie o zasadzie odpowiedzialności z tego stosunku prawnego pomiędzy tymi samymi stronami przy niezmienionych okolicznościach sprawy?”

Wątpliwości Sądu Apelacyjnego powstały na gruncie stanu faktycznego, w którym to powodowa spółka dochodziła od pozwanej kwoty pieniężnej tytułem czynszu najmu lokalu użytkowego. W prawomocnie zakończonych pomiędzy tymi stronami uprzednio postępowaniach Sąd Okręgowy zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki należności czynszowe z tytułu umowy najmu za wcześniejsze okresy. W ramach tych wcześniejszych postępowań Sąd Okręgowy przyjął, iż wypowiedzenie umowy złożone przez pozwaną okazało się bezskuteczne. Ponadto Sąd Okręgowy przyjął, iż powódka ma legitymację czynną i może dochodzić od strony pozwanej roszczeń czynszowych. Wobec powyższego Sąd Okręgowy, rozpoznający przedmiotową sprawę, powołując się na przepisy art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. wskazał, iż z uwagi na identyczną podstawę faktyczną roszczeń powódki o zapłatę czynszu za wcześniejsze okresy wymagalności, koniecznym stało się przyjęcie ustaleń faktycznych poczynionych w tamtych sprawach za wiążące, a w szczególności dotyczyło to w ocenie Sądu Okręgowego oceny bezskuteczności wypowiedzeń umowy najmu. W ocenie Sądu Okręgowego nie mógł być również przedmiotem odrębnej oceny zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powódki, skoro, w poprzednich sprawach zostało przesądzone, iż powódka ma legitymację procesową czynną i może dochodzić od strony pozwanej roszczeń czynszowych.

W ocenie Sądu Najwyższego skutek materialno-prawny prawomocnego orzeczenia oznacza, że prawomocne orzeczenie odpowiada rzeczywistemu stanowi prawnemu, potwierdza go i czyni go niewątpliwym. Jeśli zatem dane zagadnienie prawne zostało prawomocnie rozstrzygnięte w pierwszym procesie, stanowi kwestię wstępną (prejudycjalną) w innym procesie, w którym dochodzone jest inne żądanie. Sąd Najwyższy wskazał, iż w stanowiącą przedmiot rozstrzygnięcia podstawę sporu mogą wchodzić rożnego rodzaju fakty i zdarzenia prawne, ocenione na podstawie stosownych norm prawa materialnego. Do tego rodzaju zdarzeń prawnych, mających wpływ na istnienie stosunku najmu i zarazem na przesłanki odpowiedzialności najemcy za zapłatę czynszu, należy zaliczyć oświadczenie najemcy o wypowiedzeniu umowy najmu. To samo, w ocenie Sądu Najwyższego, odnosi się do spornej pomiędzy stronami legitymacji czynnej, która została rozstrzygnięta w procesie pomiędzy tymi samymi stronami, o świadczenie z tego samego stosunku prawnego za wcześniejszy okres. Sąd Najwyższy podniósł, iż ocena konkretnych wypowiedzeń stosunku najmu, a także ocena określonego zdarzenia prawnego dotyczącego legitymacji procesowej czynnej miała, w procesach o zapłatę świadczeń czynszowych za poprzednie okresy, znaczenie prejudycjalne. Rozstrzygnięcie tych kwestii, w tamtych procesach oznacza, że w procesie o świadczenie okresowe za następny okres, przez wzgląd na powagę rzeczy osądzonej, nie mogą one być ponownie badane. Jak słusznie wskazuje bowiem Sąd Najwyższy, ponowne badanie tych samych kwestii na podstawie tych samych okoliczności, w każdym kolejnym procesie o świadczenia za następne okresy wymagalności groziłoby też odmiennością ich ocen i mogłoby się okazać, że za jednym razem sąd przyjąłby istnienie stosunku najmu jako podstawę zasądzenia świadczenia, a za kolejne okresy, inny sąd, zająłby przeciwne stanowisko i tak na przemian. Sądu Najwyższego nie przekonała również argumentacja, oparta na twierdzeniach o konieczności uniknięcia petryfikacji rozstrzygnięć błędnych, ponieważ, jak podkreśla Sąd, do wzruszenia prawomocnych wyroków oczywiście sprzecznych z prawem służy instytucja skargi na stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (w sprawach o czyn najmu skarga kasacyjna jest niedopuszczalna).

Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę:

W procesie o świadczenie okresowe przysługujące powodowi na podstawie określonego stosunku prawnego za kolejny okres wymagalności, nie jest dopuszczalne ponowne badanie i ocenianie przez sąd zdarzeń prawnych, odnoszących się do zasady odpowiedzialności pozwanego, w takim zakresie, w jakim były one przedmiotem rozstrzygnięcia w prawomocnym wyroku wydanym w procesie między tymi samymi stronami o świadczenie należne za wcześniejsze okresy wymagalności.

Źródło: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2018 r., sygn. akt: III CZP 3/18 – Baza orzeczeń Sądu Najwyższego